Jak przestępczość wpływa na otoczenie?

Przestępczość jest zjawiskiem społecznym - badacze nie mają co do tego najmniejszej wątpliwości. Aby mówić bowiem o zaistnieniu zjawiska działalności przestępczej konieczne jest funkcjonowanie na określonym obszarze więcej niż jednej osoby. Niejednokrotnie bierze się zatem pod uwagę w przypadku działalności przestępczej sprawcę oraz ofiarę (lub ofiary, jeśli jest ich więcej), aczkolwiek wymiar społeczny przestępczości wiąże się także z wpływem przestępców na otoczenie.

Pośrednio przestępczość wpływa nie tylko na osoby będące ofiarami, ale także na wszystkich wokół. I nie chodzi tu wyłącznie o świadków zbrodni, którzy mogą borykać się z konsekwencjami natury psychologicznej przez wiele lat, ale także o osoby zupełnie niezwiązane z zaistniałą sytuacją.

Wpływ przestępczości na życie społeczne i otoczenie

Przestępczość może budzić strach i wymuszać w społeczeństwie pewne zachowania lub wpływać nawet na infrastrukturę zabudowań. Poczucie zagrożenia może znacząco wpływać na poziom rozwoju gospodarczego danego regionu - konieczne jest bowiem przeznaczanie określonych środków na zwalczanie przestępczości oraz zwalczanie jej skutków (leczenie rannych, naprawę zniszczonej infrastruktury itd.), a ponadto regiony charakteryzujące się niskim poziomem bezpieczeństwa odstrasza potencjalnych inwestorów, co może spowodować niedobór określonych produktów czy też wzrost bezrobocia, co w konsekwencji prowadzić może do biedy, rozwarstwienia społeczeństwa. Trudności ekonomiczne wiążą się zatem w bezpośredni sposób z trudnościami natury społecznej, mimo że istnieją także niepożądane skutki o charakterze czysto społecznym.

Ze społecznego punktu widzenia przestępczość może prowadzić do pogorszenia relacji społecznych, obniżenia poziomu kultury czy edukacji - ludzie w sytuacji zagrożenia zaczynają dbać przede wszystkim o własny interes i starają się chronić najbliższych, co prowadzi zazwyczaj do wzajemnej nieufności. Poczucie bezpieczeństwa jest jedną z podstawowych pragnień człowieka. Wyraził to Abraham Maslow w swojej koncepcji piramidy potrzeb, gdzie umieścił on potrzeby związane z bezpieczeństwem zaraz nad najbardziej podstawowymi potrzebami fizjologicznymi. Ludzie potrzebują spokoju i wygody, aby chcieli spełniać wyższe potrzeby, jak chociażby przynależność czy samorealizację. Z zasad zawartych w koncepcji Maslowa można wprost wyciągnąć wnioski, że jeżeli potrzeba bezpieczeństwa nie zostanie spełniona, to ludzie nie będą odczuwać potrzeby przynależności, a zatem nie będą integrować się ze społeczeństwem.

Przestępczość wpływa nie tylko na otoczenie społeczne, ale także może wywrzeć duży wpływ na jego fizyczny wymiar, tj. infrastrukturę. Charakterystycznym zjawiskiem jest intensyfikacja przestępczości przede wszystkim w biednych dzielnicach, które są zaniedbywane przez właścicieli czy społeczność miejską. Trudno jest bowiem dokonywać remontów w regionach o dużym natężeniu przestępczości - z jednej strony trudne być może prowadzenie prac (np. ze względu na kradzież materiałów pozostawionych na miejscu), zaś skutki remontów mogą być stosunkowo krótkotrwałe, ponieważ społeczność lokalna nie będzie dbała o właściwe użytkowanie przestrzeni publicznej. Przestępczość wywiera przy tym także pośredni wpływ na otoczenie fizyczne - brak poczucia bezpieczeństwa zmusza mieszkańców do ograniczenia aktywności po zmroku. Konsekwencje stosunkowo łatwo przewidzieć - prowadzenie restauracji czy klubów może okazać się nierentowne; komunikacja miejska czy taksówkarze także mogą stracić znaczną część dochodów.

Długoterminowe skutki wzrostu przestępczości wiążą się z całą pewnością z obniżeniem komfortu życia znacznej części mieszkańców danego regionu, co może prowadzić do wyludniania się obszarów zagrożonych. Należy przy tym zwrócić uwagę, że jest to zjawisko, które niejako samo się napędza - redukcja rozmiaru społeczności wiąże się z rosnącą ilością pustostanów oraz pustoszeniem ulic, co może prowadzić do podjęcia przez innych mieszkańców decyzji o opuszczeniu dotychczasowego miejsca zamieszkania. W tej sytuacji kluczowe staje się subiektywne poczucie bezpieczeństwa, a nie jego obiektywny wymiar. Nawet jeżeli sytuacja w regionie się poprawi, to ludzie, widząc zaniedbaną okolice, wcale nie będą czuli się rzeczywiście bezpiecznie i wciąż mogą podejmować decyzje o wyjeździe. Skutki przestępczości są zatem długotrwałe, zaś ich zwalczanie czasochłonne. Jeżeli zagrożenie będzie się utrzymywało przez dłuższy czas, to wokół określonego miejsca mogą narosnąć pewne stereotypy, które utrzymają się w ramach społecznego postrzegania przez lata.

Wzrost poczucia zagrożenia wpływa także na polityczną sferę funkcjonowania społeczeństwa. Intensyfikacja działań przestępców wywołuje często społeczny sprzeciw, co prowadzi do zwiększenia popularności radykalnych organizacji politycznych, które zapewniają, że poradzą sobie z istniejącym zagrożeniem. Radykalizacja metod wcale nie musi jednak prowadzić do ograniczenia działalności przestępców - na pewno nie w krótkiej perspektywie czasu. Zaostrzenie metod może także skutkować podobnym działaniem ze strony przestępców, co niewątpliwie doprowadzi do jeszcze większej intensyfikacji problemów. Ponadto radykalne metody mogą odbić się przede wszystkim na ludności cywilnej, a więc działania tego typu mogą być zupełnie przeciwskuteczne. Niejednokrotnie jednak hasła związane ze zwalczaniem przestępczości zorganizowanej mają za zadanie wyłącznie zwiększyć szanse na zwycięstwo w wyborach i wcale nie muszą wiązać się z żadnymi rzeczywistymi krokami.

Podsumowując należy zwrócić uwagę na fakt, iż działalność kryminalna wywiera niejako całościowy wpływ na przestrzeń wokół siebie - zarówno w kontekście społecznym, jak i gospodarczym czy politycznym. Należy przy tym zaznaczyć, że społeczeństwo jest podatne na wpływ w wyniku rozwoju działalności kryminalnej nawet w sytuacji, jeżeli działalność ta nie jest aż tak groźna jak w Ameryce Łacińskiej podczas dominacji karteli narkotykowych. Przestępcy wcale nie muszą być zorganizowani, aby negatywne skutki podejmowanych przez nich działań drastycznie zmieniły otoczenie. Nawet drobne kradzieże na dużą skalę staną się uciążliwe i mogą spowodować, że mieszkańcy przestaną korzystać z transportu miejskiego czy zaczną unikać zatłoczonych miejsc (jak targ miejski). Wandalizm na dużą skalę także wywiera duży wpływ na otoczenie, prowadząc do zrujnowania nawet najładniejszych dzielnic, co zdecydowanie zmniejszy komfort życia lokalnej społeczności. Wandalizm prowadzi także do zwiększenia poczucia strachu. Długotrwały wpływ tego czynnika może ograniczyć aktywność ludzi po zmroku. Lokalne sklepy mogą regularnie doświadczać strat w wyniku działalności wandali i ostatecznie przenieść swoje siedziby w inne miejsce, co ograniczy lokalnym mieszkańcom dostęp do określonych dóbr. Okolica stanie się mniej atrakcyjna, a to z kolei wpłynie na ceny lokali do wynajęcia czy mieszkań wystawionych na sprzedaż.