Świadek jest osobą odgrywającą znaczącą rolę w procesach. Spowodowane jest licznością informacji, które świadek przekazuje sądowi w temacie przestępstwa, które zostało popełnione. Informacje przekazane przez świadka w procesie określa się definicją zeznań. Zeznania świadków są elementem decydującym o orzeczeniu wydanym przez sąd. Świadkiem może zostać osoba, która została ofiarą przestępstwa lub naruszenia przepisów prawa, była naocznym świadkiem przestępstwa bądź słyszała coś w sprawie dotyczącej danego naruszenia przepisów prawa.
W roli świadka może występować również osoba, która jest w posiadaniu istotnych informacji dotyczących osoby posądzonej o popełnienie przestępstwa lub jest bezpośrednio bądź pośrednio zaangażowana w postępowanie. Przed składaniem zeznań w sądzie następuje odebranie zeznań w formie pisemnej przez funkcjonariusza policji bądź adwokata. Prokurator, obrońca lub inny prawnik oraz kurator ds. nieletnich posiadają uprawnienia, aby wezwać osobę na świadka. Najważniejszym obowiązkiem świadka jest złożenie zeznań, które będą zgodne z prawdą oraz które będą zgodne z informacjami, które świadek posiada w danej sprawie.
Obowiązkiem świadka jest stawienie się na wezwanie, mówienie prawdy, złożenie przyrzeczenia.
Oprócz obowiązków świadkowi przysługują też prawa.
Prawo świadka do odmowy zeznań
Do najważniejszych praw przysługującym świadkowi zaliczyć można prawo do odmowy zeznań. Świadek może skorzystać z tego prawa, jednak skorzystanie z niego nie jest obowiązkowe - w takiej sytuacji świadek oświadcza, że pomimo przysługującemu mu prawu chce złożyć zeznania. Jednak to prawo nie przysługuje każdej osobie, która pełni funkcję świadka. Takie dodatkowe uprawnienia posiadają osoby najbliższe dla oskarżonego. Za najbliższą osobę rozumie się małżonka, zstępnego, wstępnego, rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz jego małżonka, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu (konkubinat). Prawo do odmowy zeznań obowiązuje również, gdy małżeństwo zostanie rozwiązane oraz gdy przysposobienie ustanie. Zasada ta nie obowiązuję w przypadku ustania pożycia między świadkiem a oskarżonym, w takiej sytuacji świadkowi nie przysługuje prawo do odmowy zeznań. Ważnym aspektem jest fakt, że nie ma przeciwności prawnych do składania zeznań przez inną osobę odnośnie faktów, które mogłyby być informacjami zeznanymi przez osobę, która odmówiła składania zeznań. Świadek może skorzystać z tego prawa tylko do pierwszego przesłuchania przed sądem, w takim wypadku jego wcześniejsze zaznania nie mogą być użyte jako materiał dowodowy. Odmowa do składania zeznań może być udokumentowana pisemnie i mieć formę oświadczenia.
Istnieje przypadek, w którym osobą, która może odmówić zeznań jest inna osoba niż osoba najbliższa oskarżonemu. Taką osoba może być świadek, który jest oskarżony w innej sprawie o współudział, a sprawa ta objęta jest postępowaniem. Spowodowane jest to faktem, iż różne sądy zajmują się sądzeniem poszczególnych współsprawców jednego naruszenia przepisów prawnych. Występuje ewentualność, że w takim przypadku jedna osoba może być w jednym sądzie oskarżonym, a w drugim świadkiem. Chcąc wyeliminować konieczność wyboru między obciążeniem poprzez własne zeznania samego siebie, a składaniem fałszywych zeznań.
Prawo do uchylenia się od odpowiedzi na pytanie
Oprócz prawa do odmowy zeznań świadkowi przysługuje również prawo do uchylenia się od odpowiedzi na pytanie. Prawo te obowiązuje w przypadku, gdy odpowiedź ta naraziłaby jego bądź inne bliskie mu osoby na hańbę, odpowiedzialność karną lub bezpośrednią szkodę majątkową. Obowiązuje również, gdyby zeznanie było złamaniem tajemnicy zawodowej. Do osób bliskich zaliczają się te same osoby, które zostały wymienione wcześniej w odniesieniu do prawa do odmowy zeznań. Ważną kwestią jest też fakt, że z tego prawa skorzystać może również osoba duchowna w przypadku, gdy odpowiedź na pytanie naruszyłaby tajemnicę spowiedzi. Świadek nie ma obowiązku tłumaczenia, dlaczego skorzystał z tego prawa. Dopytywanie o przyczynę sprawiłoby, ze regulacja byłaby nielogiczna. Skorzystanie z tego prawa nie jest karane. Prawo do odmowy odpowiedzi nie przysługuje, gdy konsekwencją tego będzie tylko odpowiedzialność za wykroczenie lub odpowiedzialność cywilna czy dyscyplinarna. Ta regulacja prawna ma za zadanie uniknięcia konieczności stawiania świadka w sytuacji przymusowej, której konsekwencją byłoby kłamstwo lub prawda obciążająca świadka lub osobę mu bliską. Obowiązkiem każdego organu dokonującego przesłuchań jest poinformowanie świadka o przysługującym mu prawie odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie. Po wstępnym zapoznaniu się ze sprawą organ przesłuchujący ustala czy zachodzi możliwość odmowy odpowiedzi na pytanie oraz informuje świadka, że ma możliwość odmowy odpowiedzi na skierowane do niego pytanie. Prawo dotyczy tylko świadka, nie dotyczy osoby, która jest sprawcą czynu.
Prawo przesłuchania świadka z wyłączeniem jawności
Ważną zasadą prawa jest jawność rozpraw sądowych, jednak od tej zasady obowiązują również wyjątki. Okoliczności umożliwiające wyłączenie jawności rozpraw sądowych określone są w kodeksie postępowania karnego. Jawność rozpraw umożliwia uczestniczenie w nich osób trzecich oraz pozwala na nagrywanie ich przez media. Oczywiście utrwalanie dźwięku bądź obrazu musi być zatwierdzone przez sąd. Jako publiczność osobami mogącymi przebywać na sali rozpraw mogą być tylko osoby pełnoletnie i nieuzbrojone. Osobom nietrzeźwym również zabrania się uczestniczenia w rozprawach jako osoby trzecie. Jawność może być wyłączona w całości bądź częściowo. Niektóre sprawy sądowe mają automatycznie wyłączoną jawność, ponieważ dotyczą wniosku prokuratora o umorzenie postępowania w przypadku gdy sprawca jest niepoczytalny, stosuje się wówczas środek zabezpieczający lub w przypadku gdy sprawa dotyczy znieważenia (może odbywać się jawnie, jeżeli pokrzywdzony złoży odpowiedni wniosek). Wyłączenie jawności na wniosek oskarżonego może zostać wykonane tylko za zgodą prokuratora.
Na decyzję sądu wyłączona zostaje jawność w przypadku gdy:
- jest ryzyko zakłócenia spokoju publicznego,
- istnieje prawdopodobieństwo obrazy obyczajów,
- jest ryzyko ujawnienia faktów zagrażających interesowi państwa,
- może naruszyć ważny interes prywatny.
Wyłączając jawność rozprawy sąd umożliwia obecność na sali rozpraw po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, posiłkowego prywatnego i oskarżonego. W przypadku kliku oskarżycieli i oskarżonych każdy z nich ma prawo do jednej osoby uczestniczącej w rozprawie. Podczas sprawy z wyłączeniem jawności sąd ma obowiązek pouczyć wszystkich obecnych na sali o obowiązku zachowania tajemnicy oraz informuje o konsekwencjach nie zastosowania się do pouczenia sądu. Ogłoszenie wyroku nawet w takiej sytuacji jest jednak jawne, natomiast przytoczenie powodów decyzji sądu może być wyłączone z jawności w całości lub częściowo. Troszcząc się o dobro osoby uczestniczącej w rozprawie istnieje możliwość wyłączenia jawności ze względu roztrząsania życia rodzinnego.
Funkcja świadka jest bardzo ważnym aspektem dotyczącym postępowania sądowego, ponieważ w większości przypadków to od zeznań świadka zależy decyzja sądu. Bycie świadkiem nie jest łatwym zadaniem, ponieważ czasami może powodować ogrom stresu, najbardziej w sytuacjach gdy sprawy dotyczą poważniejszych przestępstw. Prawo bierze pod uwagę trudność bycie świadkiem, dlatego ustalone zostały prawa i obowiązki świadka, które ułatwiają składanie zeznań i określają jasno zasady składania wyjaśnień w toku postępowania.
Ułatwiono również bycie świadkiem osobom, które są osobami bliskimi dla oskarżonego. Z tego powodu wprowadzono prawo do odmowy zeznań, do odmowy odpowiedzi na pytania oraz prawo do wyłączenia jawności rozprawy. Korzystanie z tych przywilejów jest dobrowolne i zależy od świadka. W obowiązkach sądu jest poinformowanie danej osoby, że w razie konieczności może skorzystać z takich praw i nie podlega to żadnej karze. Bardzo ważny jest fakt, że świadek nie ma obowiązku tłumaczenia się dlaczego w danej sytuacji skorzystał z danego prawa. Zastosowanie takich zasad umożliwia oddzielenie świadkowi życia prywatnego od zaistniałej sytuacji, tak aby nie godziła w jego życie prywatne. Gdy zaistnieje potrzeba bycia świadkiem warto jest zapoznać się z prawami przysługującymi takiej osobie. Jednak należy pamiętać, że świadek ma również obowiązki, których musi przestrzegać.
Komentarze