Głównym założeniem osadzenia oskarżonego w więzieniu jest zmuszenie go do przejścia resocjalizacji penitencjarnej, gdyż to właśnie ona ma powodować, że przestępca może wrócić do życia społecznego jako osoba już pozbawiona przestępczych zachowań. Resocjalizacja polega na przekazaniu wiedzy, nowych stylów zachowań oraz na zmianie niekorzystnych nawyków, szkodliwych postaw aspołecznych i antyspołecznych (Machel 2003).
Ściślej mówiąc, można wyodrębnić dwa cele resocjalizacji penitencjarnej - cel minimum i cel maksimum. Ten pierwszy, polega na doprowadzeniu więźnia do takiego stanu, by mógł w sposób nie naruszający norm prawnych funkcjonować w społeczeństwie. Cel maksimum polega na umożliwieniu funkcjonowania więźnia w społeczeństwie w taki sposób, by respektował istotne i ważne dla życia społecznego normy moralne (Machel 2003).
Osiągnięcie celu maksimum pozwala uniknąć kolejnego konfliktu z prawem. Cel minimum cechuje się słabą readaptacją i minimalną reintegracją.
Literatura wyróżnia trzy podejścia do procesu resocjalizacji (Pospiszyl 1988 za: Machel 2003):
- hormistyczne,
- psychodynamiczne,
- behawioralne.
Podejście hormistyczne zostało przedstawione przez twórcę psychologii hormistycznej, Mc Dougalla. Według twórcy zachowanie człowieka pochodzi z instynktów, które są dyspozycją psychofizyczną, która jest odziedziczona lub wrodzona i determinuje człowieka do działania lub impulsu do działania, motywowanego podnieceniem emocjonalnym (Mc Dougall 1908 za: Machel 2003). Autor tego podejścia wymienił 7 instynktów, które odpowiadają za podniecenie emocjonalne, Pospiszyl (1998 za: Machel 2003), relacjonując jego poglądy wyodrębnił: strach, odrazę, zdumienie, gniew, dominację, uległość i tkliwość. Później ta lista została pomnożona. Według Burta (1925 za: Machel 2003) przestępstwo następuje przez brak możliwości tłumienia skłonności instynktownych, więc jeśli skłonności te przybierają formę przestępstwa - nie można nad nimi zapanować. Dla przedstawicieli tego nurtu resocjalizacja jest zastępowaniem przestępczych instynktów czymś akceptowanym społecznie, taką operację nazywają sublimacją. (Zimbardo, Ruch 1994 za: Machel 2003). Niestety sublimacja w warunkach więziennych nie jest możliwa do wykonania, gdyż więzienie nie dostarcza odpowiednich możliwości do zamiany przestępczych instynktów na pozytywne społecznie alternatywy zachowania.
Podejście psychodynamiczne do resocjalizacji przedstawione zostało przez Pospiszyla (1998 za: Machel 2003) i oznacza nic innego jak to, że zachowania antyspołeczne mają swoje źródła wewnętrzne, inne niż hormistyczne. Autor przywołując Freuda przyjął istnienie id odpowiadającego za zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych oraz przeciwwstawne do id - superego, które jest rodzajem filtra wobec wpływów zewnętrznych. Trzecim elementem występującym w koncepcji Freuda jest ego, które pełni rolę mediatora. Odpowiada za zachowanie człowieka, które ma zaspokoić impulsy pochodzące z id oraz zaspokoić wymagania racjonalne pochodzące z superego. Według przedstawicieli tego nurtu to właśnie ten trzeci element - ego - które źle funkcjonujące - jest odpowiedzialne za zachowania przestępcze. Resocjalizacja w tym przypadku polegać ma na terapii, nauce wglądu w siebie i wzmocnienie rozwoju superego. Z uwagi na ilość osadzonych i ilość psychologów oraz niesprzyjające środowisko i warunki - resocjalizacja tego typu jest mało realna.
Behawioralne podejście do resocjalizacji oparte jest na warunkowaniu klasycznym Pawłowa i warunkowaniu instrumentalnym Thorndicke?a (Zimbardo, Ruch 1994 za: Machel 2003). Teoria Thorndicke?a opowiada o uczuciu zadowolenia z osiągniętego sukcesu co powoduje utrwalenie zachowania, które doprowadziło do tego zadowolenia. Analogicznie do tego, kiedy zachowanie nie przynosi uczucia zadowolenia - nie będzie utrwalone. Według H. i M. Eysencków (1996, za: Machel 2003) proces resocjalizacji może być prowadzony właśnie przez posługiwanie się łagodnymi karami i małymi nagrodami oraz terapią behawioralną, której celem będą: wyrównanie braków w zachowaniu, eliminowanie negatywnych cech zachowania, wzmocnienie kontroli własnego zachowania (Pospiszyl 1998, za: Machel 2003). Niestety istnieje pewien problem dotyczący trwałości takiej terapii. Może się zdarzyć, że wyniki tej terapii nie będą się długo utrzymywać, gdyż po zakończeniu nagradzania pozytywnych zachowań, co dzieje się bardzo szybko w środowisku więziennym, możliwość popełnienia przestępstwa znów wzrasta. (Machel 1994 za: Machel 2003).
Niestety to pokazuje, że nie dysponujemy idealnym systemem, który zapewni skuteczną resocjalizację.
Komentarze